Hocalı Katliamı, 26 Şubat 1992'de Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde Ermenistan Silahlı Kuvvetleri ve Rusya'ya bağlı 366. Motorize Alayı tarafından gerçekleştirilen, sivillere yönelik büyük bir insanlık trajedisidir. Bu katliam, Azerbaycan tarihine kara bir leke olarak geçmiştir ve uluslararası kamuoyunda soykırım olarak tanımlanması için çabalar sürmektedir.

1. Hocalı'nın Stratejik Önemi
Konumu:
Hocalı, Dağlık Karabağ'ın merkezi bölgesinde yer alıyordu ve Ermenistan için stratejik bir hedef haline gelmişti. Şehir, bölgenin tek havaalanına sahipti ve Azerbaycan'ın diğer bölgelerine erişimi sağlıyordu.
Nüfus:
Hocalı, 1992 yılında yaklaşık 2.500 kişilik bir nüfusa sahipti. Halkın büyük çoğunluğu Azerbaycan Türklerinden oluşuyordu.
2. Katliam Öncesi Olaylar
2.1. Ermenistan-Azerbaycan Çatışmaları
Dağlık Karabağ Sorunu:
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Ermenistan ve Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ üzerinde egemenlik mücadelesi başladı. Bölgedeki Ermeni militanlar, Karabağ'ın Ermenistan'a bağlanmasını talep ederken Azerbaycan buna karşı çıktı.
Etnik Gerginlikler:
Çatışmaların yoğunlaşmasıyla bölgede Azerbaycan Türklerine yönelik sistematik saldırılar başladı.
2.2. Hocalı'nın Ablukaya Alınması
Ermeni güçleri, 1991'in sonlarında Hocalı'yı kuşatarak şehri Azerbaycan'ın diğer bölgelerinden izole etti. Elektrik, su ve temel gıda malzemelerine erişim engellendi.
366. Motorize Alay:
Sovyetler Birliği'nin çekilmesinin ardından bölgede kalan 366. Motorize Alay, Ermeni militanlara destek verdi ve katliamın ana aktörlerinden biri oldu.
3. Hocalı Katliamı (25-26 Şubat 1992)
3.1. Saldırının Başlaması
25 Şubat 1992 akşamı, Ermenistan güçleri ve 366. Motorize Alay, Hocalı'ya saldırı düzenledi. Ağır topçu ateşi altında şehir tamamen tahrip edildi.
Korku ve Kaos:
Saldırı sırasında halk panikle şehirden kaçmaya çalıştı. Çoğunlukla kadın, çocuk ve yaşlılardan oluşan siviller, şehirden ayrılmak için Karabağ'ın dağlık arazilerine yöneldi.
3.2. Katliamın Gerçekleşmesi
Toplu Öldürme:
Hocalı'yı terk etmeye çalışan siviller, Ermeni güçleri tarafından kuşatıldı. Çocuklar, kadınlar ve yaşlılar dâhil olmak üzere topluca infaz edildiler.
İnsanlık Dışı İşkenceler:
Katliam sırasında cesetler yakıldı, insanlara işkence yapıldı, kadınlara tecavüz edildi. Sivillerin bazıları kafası kesilerek, bazıları yakılarak öldürüldü.
3.3. Kayıplar ve Hasar
Ölü Sayısı:
Resmi verilere göre 613 Azerbaycan Türkü öldürüldü. Bunların:
106'sı kadın,
63'ü çocuk,
70'i yaşlıydı.
Diğer Kayıplar:
487 kişi ağır yaralandı, 1.275 kişi esir alındı ve 150 kişi kayboldu. Esir alınanlar arasında işkenceye maruz kalan çok sayıda kişi vardı.
Şehir Yok Edildi:
Hocalı tamamen yerle bir edildi ve haritadan silindi.
4. Katliamın Uluslararası Boyutu
4.1. Tanıkların İfadeleri
Yabancı Gazeteciler:
Olay yerinde bulunan Batılı gazeteciler, Hocalı'daki vahşeti belgeledi. Özellikle The Washington Post, The New York Times gibi medya organları, katliamın boyutlarını gözler önüne seren haberler yayımladı.
İnsan Hakları Örgütleri:
Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International) ve İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch), katliamı raporlarında yer verdi.
4.2. Ermenistan'ın Açıklamaları
İnkâr ve Meşrulaştırma:
Ermenistan, Hocalı'da sivillerin ölümünü inkar etmese de, bunu Azerbaycan'ın askeri faaliyetlerine bağlamaya çalıştı. Ancak, olayın vahşeti ve hedefin siviller olduğu açıktır.
Ermeni Yetkililerin İtirafları:
Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, bir röportajında Hocalı olaylarını "Azerbaycanlılara gözdağı vermek için" yaptıklarını itiraf etti.
5. Hocalı Katliamının Sonuçları
5.1. İnsan Hakları İhlalleri
Katliam, uluslararası hukukta soykırım olarak tanımlanabilecek ciddi insan hakları ihlallerini içeriyordu. Sivillere yönelik kasıtlı saldırılar, savaş suçları kapsamına girmektedir.
5.2. Azerbaycan Halkı Üzerindeki Etkiler
Hocalı, Azerbaycan halkının hafızasında derin bir yara bıraktı. Bu olay, Azerbaycan'ın Ermenistan'a karşı Karabağ mücadelesinin sembolü haline geldi.
5.3. Uluslararası Tepkiler
Bazı ülkeler, Hocalı Katliamı'nı soykırım olarak tanıdı. Bunlar arasında Pakistan, Türkiye ve Sudan gibi ülkeler yer alıyor.
Ancak birçok Batılı ülke, katliamı "etnik temizlik" veya "savaş suçu" olarak değerlendirse de, Ermenistan'a yönelik ciddi bir yaptırım uygulamadı.
6. Hocalı Katliamına Dair Belgeler ve Fotoğraflar
6.1. Kanıtlar
Katliam sonrası çekilen fotoğraflar, sivillerin toplu halde öldürüldüğünü, işkence izlerini ve cesetlerin yakıldığını açıkça göstermektedir.
Toplu mezarlar, Hocalı'nın çevresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
6.2. Tanıklıklar
Katliamdan sağ kurtulanların ifadeleri, vahşetin boyutlarını gözler önüne sermektedir. Çocukların gözleri önünde ailelerinin katledildiği, kadınların sistematik olarak tecavüze uğradığı anlatılmıştır.
7. Sonuç ve Unutulmaması Gerekenler
Hocalı Katliamı, Azerbaycan ve dünya için büyük bir trajedidir. Bu olay, insanlık tarihinde sivillere yönelik en acımasız saldırılardan biri olarak anılmaktadır. Azerbaycan, Hocalı'nın tanınması ve adaletin sağlanması için mücadelesini sürdürmektedir.

Not: Hocalı'ya dair fotoğraf ve belgeleri incelemek için şu kaynaklara göz atabilirsiniz:
Azerbaycan Devlet Arşivleri
Uluslararası İnsan Hakları İzleme Örgütü Raporları
Hocalı Adalet Kampanyası (justiceforKhojaly.org)